Sanal müzik enstrümanları ve efektleri müzik kayıt programlarının kullanımının yaygınlaşması ile birlikte hızla ilerleyen bir alan olmuştur. Peki bu sanal enstrüman ve sanal efekt kavramı neyi ifade etmektedir ?
Basit olarak ifade edecek olursak bir sanal enstrüman fiziksel bir müzik aletinin seslerini çıkartan veya onu taklit eden bir enstrüman olarak tanımlanabilir. Örneğin bir gitarınız olmayabilir ama sanal bir gitar enstrümanına sahipseniz gitar sesini bir yazılım ile üretip müziğinizde kullanabilirsiniz. Ya da binlerce dolarlık bir ses sentezleyiciye (synthesizer) sahip olmayabilirsiniz ama onu taklit eden bir sanal enstrümanınız varsa o cihazın çıkartabileceği sesleri sanal enstrüman eklentisi sayesinde müziğinizde kullanabilirsiniz.
Casio CZ-1 Ses Sentezleyici (Synthesizer)
Mesela yukarıda gördüğünüz Casio CZ-1 ses sentezleyici (synthesizer) elinizde olmayabilir. Ancak Arturia firmasının üretmiş olduğu aşağıda görüntüsü bulunan CZ-V yazılımı ile yukarıdaki cihazın çıkartmış olduğu tüm sesleri yazılımsal olarak elde edebilirsiniz.
Arturia CZ-V Sanal Enstrümanı
Bir sanal efekt ise kaydettiğiniz veya çaldığınız bir müzik aletinin seslerini değiştirmek, ona derinlik kazandırmak, daha farklı bir ses oluşturmak için kullandığınız ses efekti işlemcisinin yazılım şekli olarak düşünülebilir. Binlerce dolarlık ses işlemcilerine sahip olmayabilirsiniz ama onların yaptığı işlere benzer ses değişimlerini sanal efektler ile müziğinizde kullanabilirsiniz.
Aşağıda çeşitli frekanslardaki sesleri değiştirmek için kullanılan fiziksel bir Equalizer görülmektedir :
Equalizer (Dengeleyici)
Yukarıdaki fiziksel cihaza benzer olarak geliştirilmiş olan aşağıdaki sanal equalizer (dengeleyici) efekt işlemci yazılımı da aynı işlevi yazılımsal olarak yapmaktadır :
Equalizer (Dengeleyici) Sanal Efekt İşlemcisi
Kısaca durum şudur :
Sanal enstrüman ve ses efektleri normalde fiziksel cihazlara olan ihtiyacı yazılım ile gidererek daha uygun maliyette ve kullanıcının isteğine göre şekillendirebildikleri için kullanım olarak tercih edilmektedirler. Fiziksel cihazların maliyetleri binlerce doları bulabilirken benzer işi yapan sanal enstrüman ve efektler birkaç yüz dolara edinilebilmektedir. Bu size aşağıdaki avantajları sağlar :
- Aynı işi daha az maliyetle yaparsınız
- Fiziksel cihazların ihtiyacı olan kablolama ve ilgili soketlerin bağlantı yapılan cihazlarda bulunmasına, kabinetlere gerek duymazsınız, yerden tasarruf sağlar
- Sanal enstrüman ve efektleri istediğiniz yere taşıyabilirsiniz. Bilgisayarınız ve/veya MIDI cihazınızın yanınızda olması yeterlidir
- Sanal enstrüman ve efektler üzerindeki kontrolleri dilediğiniz gibi MIDI cihazların düğme (knob) ve azaltıcı/çoğaltıcılara (fader) atayabilirsiniz. Bu size ait rahat bir çalışma ortamı sağlar
- Aynı sanal enstrüman ve efektleri birbirinden farklı Müzik Kayıt Yazılımı (DAW) içinde kullanabilirsiniz
Bu yazılımlar eklenti (plugin) olarak tanımlanmaktadırlar. Eklenti ifadesi bu yazılımların Müzik Kayıt Yazılımları (DAW) içinde birer ek yazılım olarak çalıştırılabilmesini anlatmaktadır.
Şimdi dilerseniz sanal enstrüman ve efektlerin bazı özelliklerine bakalım. Her sanal enstrüman ve ses efekti her yazılım ve ortamda kullanılamaz. Bunun için bu yazılımların (eklentilerin) kullanılan Müzik Kayıt Yazılımı (DAW) ve bilgisayar donanımınız (PC, Mac, Linux) ile uyumlu olması gereklidir.
32 bit ve 64 bit Sanal Enstrüman ve Efektler
Sanal enstrüman ve efektler 32 bit ve 64 bit olarak ikiye ayrılmaktadır. 32 bit kullanımı azalmakla birlikte halen mevcuttur. Bu yüzden kullanmak istediğiniz sanal enstrüman ve ses efektinin 32 bit mi yoksa 64 bit mi olduğuna bakmalısınız çünkü Müzik Kayıt Yazılımları’nın (DAW) bazıları sadece 64 bit sanal enstrüman ve ses efektlerini desteklemektedir. 32 bit eklentiler daha eski işletim sistemi, yazılım ve donanımları desteklerken 64 bit eklentiler daha yeni yazılım, işletim sistemi ve donanımları destekler.
Satın alırken de eklentinin 32 bit mi yoksa 64 bit mi olduğunu araştırmanız iyi olabilir.
Tek Başına (Standalone) Veya Eklenti (Plugin) Olarak Kullanılabilen Sanal Enstrüman ve Ses Efektleri
Bazı sanal enstrüman ve ses efektlerini tek başına yanı bir Müzik Kayıt Yazılımı (DAW) olmadan kullanabilirsiniz. Bu tip sanal eklentilere tek başına kullanılabilen anlamına gelen standalone eklentiler denmektedir. Bu eklentileri direkt olarak çalıştırabilir ve başka bir yazılıma ihtiyaç duymadan direkt kullanabilirsiniz.
Sanal Entrüman ve Ses Efektleri Eklenti Tipleri
Bu eklentilerin hangi formata uygun olduğu önemli bir kriterdir. Aşağıda çeşitli eklenti formatı tipleri vardır :
- VST ve VSTi (Virtual Studio Technology ve Virtual Studio Technology Instrument)
- VST2 (Yukarıdaki format ile aynı sürüm 2)
- VST3 (Yukarıdaki format ile aynı sürüm 3)
- AU (Audio Unit)
- AAX (Avid Audio eXtension)
- CLAP (CLever Audio Plugin) –> Linux desteği bulunmaktadır
- RTAS (Real-Time Audio Suite)
Eğer bir sanal enstrüman veya ses efekti eklentisini kullanmayı düşünüyorsanız, bu eklentinin hangi sanal enstrüman ve ses efekti formatlarını desteklediğini, 32 bit mi yoksa 64 bit mi olduğunu, desteklediği işletim sistemlerini ve donanımları öğrenmeniz iyi olacaktır. Buna göre bu eklentinin sizin için kullanılabilir olup olmadığını değerlendirebilirsiniz.
Sanal Enstrüman (VSTi) ve Ses Efekti (VST) Eklentileri Nasıl Kurulur ?
Bu eklentiler genellikle bir kurulum programı ile birlikte gelir. Bu kurulum programını çalıştırdığınızda size hangi formattaki eklentileri kurmak istediğinizi sorabilir. Kullandığınız Müzik Kayıt Yazılımı’nın (DAW) desteklediği formatları seçebilirsiniz. Ayrıca size 32 bit veya 64 bit eklentilerin hangisini kurmak isteyeceğinizi de sorabilir. Buna da işletim sisteminiz ve Müzik Kayıt Yazılımı’nın desteklediği bit (32 veya 64) versiyonuna göre karar verebilirsiniz.
Bu bilgilerin dışında kurulum programı bu eklentileri nereye kurmak istediğinizi de soracaktır. Bu kısım en önemli kısımdır. Eğer birçok eklenti kullanıyorsanız bunları düzenli bir yerde tutmadığınızda Müzik Kayıt Yazılımı (DAW) programınızın bunları bulamaması sorunu ile karşılaşabilirsiniz.
Bazı eklentiler bazı dosyaları bilgisayarınızda belirli yerlere kopyalamanızı isteyebilir. Bu yerlere ilgili dosyaları kopyalamazsanız eklenti çalışmayabilir.
Eklentilerin Ses İçerikleri (Sound Content) ve Önayarlar (Presets)
Bazı sanal enstrüman ve ses efektleri birlikte gelen bazı ses içeriklerini de barındırırlar. Bu ses içerikleri ve önayarların eklenti kurulduktan sonra ayrıca kurulması gerekebilir. Buna da dikkat etmelisiniz.
Bu içerikler kimi zaman bir sıkıştırılmış dosya, bir klasör veya ayrıca ses içeriği veya önayar kurmaya yarayan başka bir programı çalıştırmanızı da isteyebilir. Bazı eklentiler de bunları internet ortamından indirmenizi isteyebilir.
Sanal Enstrüman ve Ses Efektleri Lisans İşlemleri
Bazı eklentiler ilk kurulduğunda deneme sürümü şeklinde olup sizden bir seri numarası veya lisans anahtarı (License Key) girmenizi isteyebilir. Bazı eklentilerde ise ayrıca bir lisanslama programını kurup buradan lisans anahtarı veya seri numarası girmenizi talep edebilir.
Kimi eklentileri bilgisayarınızda bir USB donanım kilidi (USB dongle) ile çalıştırabilirsiniz. Bu tip eklentilerde USB diskin içine özel bir şifre saklanarak eklenti veya yazılımı kullandığınızda bu USB diskin takılı olmasını isteyebilir.
Sanal Enstrüman (VSTi) ve Sanal Efektler (VST) Nereden Satın Alınır ?
Sanal enstrüman ve sanal efektler bunları üreten firmaların web sitelerinden veya bu firmaların anlaşmalı olduğu elektronik ticaret sitelerinden alınabilir. Aşağıda bu tip elektronik ticaret sitelerinden en bilindik olanlar sıralanmıştır :
Plugin Boutique : https://www.pluginboutique.com/
ADSR : https://www.adsrsounds.com/
Audio Plugin Deals : https://audioplugin.deals/
KVR Audio : https://www.kvraudio.com/
Bu sitelerde genelde bir puan sistemi uygulanmakta ve her satın aldığınız yazılım için belirli bir puan karşılığında size indirim sağlamaktadırlar. Bazı sitelerde bu puanlar belirli zaman diliminde kullanılabilirken bazılarında ise kullanana kadar geçerli olabilir.
Bu sitelerde öylesine büyük indirimler olmaktadır ki % 99 veya % 95 indirim sağladıkları birçok yazılım olmuştur. Özellikle Yılbaşı gibi zamanlarda indirimler çok yüksek oranlarda olmaktadır. Bunları takip ederseniz mükemmel bir fiyata çok kaliteli yazılımlar satın alabilirsiniz.
Bedava Sanal Enstrüman (VSTi) ve Sanal Efektler (VST) Var Mıdır ?
Elbette bedava sanal enstrüman ve efektler vardır. Bunları bulabileceğiniz çeşitli siteler vardır. Ayrıca bazı Facebook ve X (Tweeter) gruplarında da düzenli olarak bu tip eklentiler ile ilgili indirme linkleri yayınlanmaktadır.
Ayrıca bir elektronik müzik aleti satın alıp bunu üretici firma sitesinden kayıt ettirdiğinizde size birçok eklentiyi (plugin) bedava olarak sunmaktadırlar.
Bunların dışında üreticilerin sitelerinde periyodik haberler (newsletters) kısmına e-posta adresinizle üye olduğunuzda zaman zaman kampanyalar ile bedava sanal enstrüman ve efektleri çok kısa bir zaman aralığında verebilmektedirler. Eğer bu zamanlardan birine denk gelirseniz oldukça güzel bir sanal enstrüman veya efekti bedavaya elde edebilirsiniz.
İnternet üzerinden bedava olarak bulduğunuz sanal enstrüman ve efektler konusunda dikkatli olmalısınız çünkü normalde hiçbirşey bedava verilmez. Karşılığında bilgisayarınıza reklam programları kurmak veya bilgilerini çalmak veya sistemi çökertebilecek bir virüs yaymak isteyebilirler. O yüzden bedava bulduğunuz eklentileri hiçbir zaman direkt sisteminize kurmayın. Her zaman bir virüs taramasından geçirip güvendiğiniz eklentileri kurun. Ya da daha iyisi bu konuda üretici firmaların paralı eklentilerini kullanın. İndirim dönemlerini takip ettiğinizde inanın bedava bulduğunuz eklentilerden daha güvenli ve çalışabilen yazılımlara ulaşabilirsiniz.
Bedava eklentiler ayrıca herhangi bir sorun durumunda destek alamayacağınız anlamına gelmektedir. Örneğin bilgisayarınıza bu eklentileri kurarken problem ile karşılaşırsanız lisanslı yazılım kullandığınızda bu yazılımın üreticisinin destek ekibine başvurabilir, bir problem kaydı açabilir ve oradan destek alabilirsiniz. Ancak bedava veya lisanssız bir eklenti kullanırsanız bu desteği alamazsınız. Buna dikkat etmelisiniz.